Pierwsze dni karmienia – jak zacząć i nie zniechęcić się

Karmiąc piersią swoje dziecko, kobieta w pełni jest w stanie zaspokoić jego fizjologiczne i emocjonalne potrzeby.

Jednakże początki, tego zdawałoby się absolutnie naturalnego procesu, mogą nie być łatwe. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że każda kobieta powinna nauczyć się, jak karmić piersią swoje dziecko, patrząc, jak karmią piersią inne kobiety. Akurat tego w tym przeinformatyzowanym i przeobrazkowanym świecie jest bardzo niewiele.

Nie można się jednak załamywać! Mniej więcej prawie każda młoda mama na początku przygody z karmieniem piersią przechodzi przez trudności. Skoro, jak powiadają mądrzy ludzie, trudności są po to, by je pokonywać, więc do dzieła!

W tym tekście podpowiemy:

Laktacja – jak się zaczyna i od czego jest uzależniona?

Karmienie noworodka – jakie powinno być i jakie na pewno być nie powinno?

Problemy z karmieniem – skąd się biorą i jak sobie z nim radzić?

Co to jest laktacja?

Laktacja jest procesem, polegającym na wydzielaniu mleka przez gruczoły mleczne samicy ssaka. Ponieważ jesteśmy ssakami, ludzkie samice, czyli kobiety w określonym okresie swojego życia, zwanym macierzyństwem karmią swoje dzieci własnym mlekiem wydzielanym przez gruczoły, zwane piersiami. Tyle mówi biologia.

Laktacja jest wiec niczym więcej, jak tylko czynnością fizjologiczną, którą wykonuje organizm kobiety od chwili urodzenia dziecka. Jest to proces wytwarzania i wydzielania mleka przez gruczoły piersiowe. Proces ten zależny jest od kilku czynników. Są nimi przede wszystkim takie hormony jak: prolaktyna i oksytocyna. Początek laktacji następuje już w czasie ciąży (około 16.-18. tygodnia ciąży), jednak do momentu porodu laktacja jest hamowana przez hormony ciążowe. Zaraz po porodzie następuje gwałtowny wzrost poziomu prolaktyny, który powoduje ruszenie pełnej laktacji. Prolaktyna jest tym hormonem, który jest odpowiedzialny za produkcję mleka. Równocześnie, ssanie piersi przez dziecko stymuluje wydzielanie oksytocyny, hormonu odpowiadającego za wypływ mleka z piersi.

Czy tylko hormony?

Nie, nie tylko hormony są odpowiedzialne za przebieg laktacji. Inne czynniki, takie jak częste przystawianie dziecka do piersi, odpowiednia dieta, nawodnienie, a także dobre samopoczucie matki, również wpływają na przebieg tego procesu.

W jaki sposób to wszystko funkcjonuje?

• Prolaktyna - wzrasta jej poziom po porodzie, przy spadającym jednocześnie poziomie estrogenów i progesteronu. Prolaktyna aktywuje gruczoły mleczne do produkcji mleka;
• Karmienie noworodka - ssanie piersi stymuluje receptory czuciowe w brodawce i w jej otoczce, co pobudza przysadkę mózgową do produkcji prolaktyny;
• Oksytocyna - ssanie piersi powoduje także wyrzut oksytocyny, która kurczy komórki wokół pęcherzyków mlecznych, ułatwiając w ten sposób wypływ mleka z piersi;
• Autokrynny mechanizm regulacji - ilość produkowanego w piersiach mleka jest regulowana przez tzw. czynnik hamujący laktację (FIL), który jest wytwarzany w miarę wypełniania się pęcherzyków mlecznych.

Czy jeszcze coś wpływa na laktację?

Prócz fizjologicznych czynników wpływających na wydzielanie mleka przez gruczoły piersiowe kobiety, karmienie noworodka naturalnym mlekiem i sukces tego procesu zależy także od innych niż hormony czynników:

• Stan psychiczny kobiety-matki - dobre samopoczucie, brak stresu i wsparcie otoczenia sprzyjają wydzielaniu oksytocyny, a tym samym ułatwiają wypływ mleka;
• Ssanie piersi - częste przystawianie dziecka do piersi stymuluje produkcję mleka;
• Odpowiednia dieta i dostateczne nawodnienie;
• Samopoczucie kobiety -  poziom stresu i zmęczenie;
• Technika karmienia - prawidłowe przystawianie dziecka do piersi i efektywne ssanie.

Kiedy najlepiej jest rozpocząć karmienie noworodka?

Początek karmienia jest wyzwaniem zarówno dla mamy, jak i dla świeżo narodzonego dziecka. Karmienie noworodka powinno rozpocząć się możliwie jak najszybciej po porodzie. Dlaczego?

Karmienie noworodka od pierwszych chwil po porodzie nie tyle zabezpiecza potrzeby pokarmowe dziecka, ile pozwala nawiązać szczególną więź ze świeżo urodzonym maluszkiem. Nieprzerwane bycie z noworodkiem od pierwszych chwil jego życia jest szalenie ważne! To jest moment, w którym matka i jej dziecko powinni być razem, blisko siebie. Wtulony w swoją mamę maluch, dotykający jej ciała uspokaja się i czuje się bezpiecznie.

Dobrze jest pomyśleć o tym przed porodem i wybrać taki szpital, w którym nieprzerwane bycie dziecka z matką bezpośrednio po narodzinach jest możliwe. W takich warunkach karmienie noworodka na żądanie stanowi najlepszą stymulację procesu laktacji u kobiety.  

Pierwsze karmienie powinno nastąpić podczas pierwszych dwóch godzin po porodzie, gdy matka zostaje z dzieckiem w kontakcie skóa do skóry. Dotyczy to również porodu przez cesarskie cięcie. W tym przypadku dziecko po wyciągnięciu z brzucha powinno być położone na piersi matki do kontaktu skóra do skóry jeszcze na sali operacyjnej a następnie ten kontakt powinien być kontynuowany na sali pooperacyjnej. 

Uwaga!

Laktacja, czyli produkcja mleka w piersiach rozpoczyna się już w okresie ciąży. Z tej przyczyny organizm kobiety jest gotowy do karmienia noworodka od razu po jego narodzinach. W chwili urodzenia maluch jest już gotowy do ssania i w ciągu bardzo krótkiego czasu po porodzie zaczyna szukać piersi mamy. To jest absolutnie najlepszy moment, by podjąć pierwszą próbę jego nakarmienia.

Co to jest siara?

Pierwszym pokarmem wydzielanym przez gruczoły piersiowe jest tzw. siara. To jest gęste mleko, które piersi wytwarzają mniej więcej od 16. tygodnia ciąży. Siara jest bogata w wartości odżywcze oraz przeciwciała, które mają absolutnie pierwszorzędne znaczenie dla wykształcenia prawidłowego poziomu odporności malucha. Ponadto siara ułatwia dziecku wydalenie pierwszego stolca, czyli tzw. smółki. Piersi kobiety wydzielają siarę mniej więcej do 4., może 6. doby po porodzie. Objętość wyprodukowanej siary nie jest duża, nie mniej jednak jej ilość jest absolutnie wystarczająca.

Kiedy rozpocząć karmienie piersią?

Najlepiej jest to zrobić w pierwszych 2 godzinach po porodzie! Wtedy to noworodek jest aktywny i odruch szukania (tzw. rooting reflex) jest u niego bardzo silny. W tym samym czasie u matki budzi się instynkt macierzyński. Karmienie piersią należy rozpocząć, gdy noworodek zaczyna szukać piersi.

Zarówno po porodzie fizjologicznym, jak i po porodzie zabiegowym jest absolutnie wykonalne ułożenie noworodka bezpośrednio na skórze matki, w jej ramionach. Tzw. kontakt „skóra do skóry” (skin-to-skin contact) nowonarodzonego dziecka z matką wpływa nie tylko na długość karmienia piersią, ale pozwala także na osiedlenie się na skórze dziecka niegroźnych dla niego bakterii, które na dziecko wpływają symbiotycznie (w celu zapobieżenia wychłodzeniu noworodka należy okryć go tam, gdzie nie przylega do skóry matki). Kontakt „skóra do skóry” powinien trwać aż do zakończenia pierwszego karmienia.

Po porodzie zabiegowym kontakt „skóra do skóry” powinien przebiegać dokładnie tak samo. Środki znieczulające działają krótko i nie mają wpływu na dziecko.

Uwaga!

Opóźnianie pierwszego karmienia u wielu noworodków jest przyczyną kłopotów ze ssaniem piersi! W okresie od 2. do 20. godzin od urodzenia noworodka następuje u niego okres obniżonej aktywności. Rytm karmień w pierwszej dobie życia jest więc odpowiednio rzadszy. Od drugiej doby życia dziecka zaczyna się stan jego gotowości do bardzo częstego karmienia (8 do 12 razy na dobę). Tak częste karmienia umożliwiają odpowiednią stymulację laktacji.

Jak karmić, czyli parę słów o technice karmienia

Technika karmienia piersią jest to nic innego jak pozycja matki i dziecka oraz sposób przystawiania dziecka do piersi. Mechanizmem ssania natomiast nazywane jest uchwycenie piersi do ssania i sposób ssania piersi przez dziecko.

Istnieje bardzo wiele pozycji do karmienia dziecka. Są one zróżnicowane z uwagi na sytuację, w jakiej znajduje się matka lub dziecko. Inaczej karmi się wcześniaka, inaczej natomiast dziecko dwuletnie.

Pamiętaj!

Dzięki prawidłowej technice karmienia osiąga się prawidłowy mechanizm ssania. Zanim matka i dziecko nabiorą wprawy, co pozwala na przyjmowanie bardziej swobodnych pozycji, karmienie piersią powinno odbywać się według poniższych zasad:

• rozluźniona matka siedzi lub leży wygodnie;
• mama podtrzymuje pierś czterema palcami od spodu, kciuk układa na piersi (litera C), przy czym palce nie dotykają otoczki i nie uciskają piersi;
• dziecko brzuszkiem przylega do ciała matki, twarzą skierowane jest do piersi;
• głowa dziecka znajduje się w osi kręgosłupa, nie zgina się (linia przechodząca przez ucho, ramię, biodro dziecka jest prosta);
• główka, plecy i pośladki dziecka są stabilnie podtrzymywane;
• głowa dziecka znajduje się na wysokości piersi, nos naprzeciwko brodawki.

Prawidłowe pozycje do karmienia

• klasyczna (cradle) - pozycja najczęściej używana. Matka ma podparte plecy, stopy na podłodze lub podnóżku, dziecko przytulone brzuszkiem do brzucha matki, główka opiera się w zgięciu łokciowym, przedramię matki podtrzymuje plecy, a dłoń pośladki dziecka;
• krzyżowa (modified cradle, cross) - dziecko jest ułożone jak w pozycji klasycznej, ale trzymane ręką przeciwną do piersi, z której jest karmione. Dłoń matki podpiera główkę dziecka, przedramię jego plecy. Taka pozycja polecana jest w czasie nauki karmienia piersią, gdyż pozwala na dobrą kontrolę sposobu przystawienia dziecka do piersi;
• spod pachy (futbolowa) (footboll, side – sitting) -dziecko jest zwrócone brzuszkiem do boku mamy, a jego nóżki znajdują się pod jej pachą. Dłoń mamy podtrzymuje główkę dziecka, a przedramię jego plecy. Ważne, aby nóżki nie dotykały oparcia fotela. Ta pozycja jest najlepsza dla wcześniaków, dzieci słabo ssących, i gdy dziecko cierpi na zaburzenia przepływu pokarmu;
• leżąca (side – lying) - mama układa się na boku, jej ramię jest oparte na podłożu, a głowa nieco wyżej na poduszce. Małe poduszki warto włożyć pod plecy i między kolana. Dziecko leży przy matce (brzuszek do brzucha), jest oparte na jej ramieniu lub bezpośrednio na podłożu. Warto podeprzeć dziecko poduszką, by nie odsuwało się w czasie ssania. Powyższa pozycja umożliwia matce odpoczynek w czasie karmienia, zalecana jest szczególnie do karmienia w nocy;
• leżąca po cięciu cesarskim - mama leży całkiem na plecach lub na pół boku, z dość wysoko podpartą głową, dziecko jest ułożone całkiem na mamie lub wysoko na poduszkach ułożonych wzdłuż ciała kobiety, z boku podtrzymywane jest jej ramieniem podpartym poduszkami tak, by jego głowa znajdowała się na wysokości piersi. Pozycja ta zalecana jest do karmienia malucha w pierwszych godzinach po cesarskim cięciu w znieczuleniu przewodowym, kiedy dolna część ciała matki jest bezwładna.

Z czego mogą najczęściej wynikać problemy z karmieniem piersią?

Karmienie piersią jest absolutnie naturalną czynnością i w związku z tym nie powinno sprawiać żadnych problemów. Jednak czasami pojawiają się określone trudności, które mogą mieć różne przyczyny. W jaki sposób można sobie z nimi poradzić?

• Nieprawidłowe przystawianie dziecka do piersi -  wbrew utartym schematom istnieje coś takiego jak technika karmienia i ma ona znaczenie. Warunkiem sukcesu w karmieniu dziecka i komfortowego samopoczucia jego mamy jest dobre uchwycenie piersi przez malucha. Oznacza to, że kobieta wybiera sobie najwygodniejszą dla niej pozycję i przystawia dziecko do piersi, a nie pierś do dziecka. Gdy pozycja karmienia zostanie już  wybrana, mama pomaga dziecku prawidłowo uchwycić pierś, kciuk jest ponad brodawką i jej otoczką, pozostałe palce podtrzymują pierś, lekko ją spłaszczając. Maluszek może wtedy odpowiednio głęboko zassać brodawkę wraz z otoczką. Jeśli dziecko zaczyna cmokać lub mlaskać, to oznacza, że źle uchwyciło pierś. Należy wtedy przerwać i ponownie przystawić malucha do piersi. Gdy słychać miarowe przełykanie, wargi dziecka są wywinięte, a broda i nosek dotykają skóry mamy, to z tego wynika, że karmienie noworodka przebiega prawidłowo;
• Dziecko nie chce ssać – ma to miejsce np. w sytuacji, kiedy maluch nieprawidłowo chwycił  pierś. W takim przypadku mleko nie wypływa z piersi, a głodny maluch coraz bardziej się tym denerwuje, i zaczyna się odpychać od mamy i płakać.

Jakie są najczęstsze problemy z karmieniem? Czego należy unikać?

• Młodym mamom często wydaje się, że jeśli poczekają dłużej z kolejnym karmieniem, jeśli zrobią dłuższą przerwę między karmieniami, to w ich piersiach zbierze się więcej pokarmu. Nic bardziej mylnego! Produkcja mleka odbywa się w trakcie karmienia, więc im częściej dziecko będzie przystawiane do piersi, tym więcej mleka będzie wytwarzane. Wydłużanie przerw między karmieniami może w efekcie zatrzymać laktację;
• Dziecko powinno być karmione na przemian – raz z prawej, raz z lewej piersi. Jeśli w trakcie jednego karmienia najpierw je z jednej piersi, a potem dojada z drugiej, kolejne karmienie należy zacząć właśnie od tej drugiej piersi;
• To dziecko powinno być przystawiane do piersi, a nie odwrotnie. Nie wolno wciskać brodawki w usta dziecka. Należy poczekać, aż samo otworzy szeroko buzię i wtedy "nałożyć" dziecko na pierś;
• Mleko matki wypływa w dwóch fazach. W pierwszej jest wodniste i zaspokaja przede wszystkim pragnienie. W drugiej z kolei by zaspokoić głód jest bardziej kaloryczne i gęściejsze. Jeśli zbyt szybko przestawi się dziecko do drugiej piersi lub w ogóle zakończy się karmienie, maluch się nie naje;
• Unikanie karmienia w nocy jest błędem. Karmienie dziecka w nocy jest bardzo ważne nie tylko, jeśli chodzi o utrzymanie laktacji, ale również z uwagi na prawidłowy rozwój dziecka.

Pamiętaj!

Jeśli dziecko jest niespokojne lub zbyt głodne, może nie wyrażać chęci do ssania. Wtedy zaczynają się problemy z karmieniem. Przed karmieniem koniecznie należy uspokoić malucha. W takiej sytuacji z pewnością pomoże przytulanie malucha i noszenie go blisko siebie. Gdy dziecko jest spokojniejsze, można je dopiero przystawić do piersi. Wcześniejsze próby nie mają sensu, gdyż tylko jeszcze bardziej malca zezłoszczą.

Na koniec…

Dobrze jest skorzystać z porady doradcy laktacyjnego. Niewiedza rodzi niepokój, a niepokój jest źródłem kłopotów w karmieniu noworodka. Doradca laktacyjny „ogarnie” temat o wiele szybciej od niedoświadczonej zwłaszcza mamy. Jej komfort psychiczny powinien w tym przypadku być absolutnym priorytetem.